Το Συνταγματικό Δίκαιο είναι ο κλάδος του Δικαίου που έχει ως γνωστικό αντικείμενο το Σύνταγμα, τον ανώτατο νόμο του κράτους που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ πολιτών και κράτους και καθορίζει τις αρμοδιότητες όλων των κρατικών οργάνων.
Βασικοί όροι που τίθενται σε προφορικές και γραπτές θεωρητικές εξετάσεις καθώς και εξετάσεις επάρκειας:
- Κράτος: λαός μόνιμα εγκατεστημένος σε ορισμένη χώρα που ασκεί αυτοδύναμη εξουσία και έχει νομική προσωπικότητα. (Οι λέξεις κλειδιά που πρέπει να αναφερθούν και να αναλυθούν για έναν πλήρη ορισμό είναι: λαός, χώρα, εξουσία, νομική προσωπικότητα)
- Πολίτευμα: ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται και ασκείται η κρατική εξουσία ως σύστημα διακυβέρνησης.
- Δημοκρατική αρχή: ανώτατο όργανο του κράτους – φορέας και πηγή όλων των εξουσιών – είναι ο λαός
- Αντιπροσωπευτική αρχή: ο λαός ασκεί την εξουσία του μέσω των εκλεγμένων αντιπροσώπων του, των βουλευτών
- Κοινοβουλευτική αρχή: η Κυβέρνηση διορίζεται από τον αρχηγό του κράτους και ασκεί εκτελεστική εξουσία εξαρτώμενη από την εμπιστοσύνη της Βουλής
- Αρχή της διάκρισης των εξουσιών: Η νομοθετική εξουσία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (στο εξής ΠτΔ) και την Βουλή. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από τον ΠτΔ και την Κυβέρνηση. Η δικαστική εξουσία ασκείται από τα Δικαστήρια.
- Αρχή κράτους δικαίου/κοινωνικού κράτους: κατοχυρώνονται μέσω διατάξεων του Συντάγματος. Ενδεικτικά παραδείγματα:
- Αρχή προστασίας της αξίας του ανθρώπου (αρ.2 παρ. 1 Σ)
- Αρχή της ισότητας (αρ.4 παρ. 1 Σ)
- Αρχή ελεύθερης ανάπτυξης και προστασίας της προσωπικότητας (αρ.5 παρ.1 Σ)
- Τυπικός νόμος: κάθε νόμος που θεσπίζεται από όργανα της νομοθετικής εξουσίας (βλ. παραπάνω)
- Ουσιαστικός νόμος: κάθε πράξη της Πολιτείας που θεσπίζει κανόνα δικαίου. Κάθε τυπικός νόμος είναι και ουσιαστικός, όχι όμως το αντίστροφο.
- Κανονιστική πράξη: κάθε διοικητική πράξη που θεσπίζει γενικό και αφηρημένο κανόνα δικαίου.
- Πράξεις νομοθετικού περιεχομένου: πράξεις που εκδίδονται από τον ΠτΔ, ύστερα από Πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, για την ρύθμιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Υποβάλλονται προς κύρωση στην Βουλή.
- Συνταγματικό Έθιμο: πηγή Συνταγματικού Δικαίου που στηρίζεται σε μακροχρόνια και ομοιόμορφη πρακτική που όμως δεν δύναται να καταργήσει ή να τροποποιήσει συνταγματικές διατάξεις.
- Προληπτικός έλεγχοςv ο έλεγχος που γίνεται πριν από την έκδοση ενός νόμου, πριν δηλαδή υπογραφεί από τον αρχηγό του κράτους και δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
- Κατασταλτικός έλεγχος: ο έλεγχος που γίνεται μετά την έκδοση ενός νόμου λόγω σύγκρουσής του με το Σύνταγμα
